Uitdrukkingen als ‘ik voel me helemaal zen’ of ‘dat is echt zen!’ komen regelmatig voorbij. In deze blog vertel ik je over de betekenis van zen, de voorgeschiedenis en de ‘bakermat’ ervan in Japan. Je leest ook wat er allemaal nog van de ontstaansplek van zen te zien is en hoe jij daar kunt komen.
Zen in de taal
Wie ‘zen’ zegt te zijn, zit lekker in zijn vel. Alles valt op zijn plaats. Eventjes in balans! Het is een gewaarwording die je overvalt, soms maar heel kort. In die zin kun je daar niet zoveel voor doen. Soms kom je in een situatie waarin je verwacht helemaal in balans te zijn, en dan ben je dat om een of andere reden niet. Een andere keer ben je op een plek waar je tegenop zag, maar die jou toch plotseling een gelukzalig gevoel bezorgt. Zen gaat over een kloostertraditie die een methode heeft ontwikkeld om dit gevoel, deze staat van zijn, op te roepen.
Zen, een vorm van Japans boeddhisme
Bij ‘zen beoefenen’ hebben we het over de boeddhistische praktijk in Japan. Uiteindelijk is die stroming te herleiden naar India, het land waar ooit de Boeddha leefde en verlichting bereikte. Vanuit India heeft het boeddhisme zich via de Zijderoute al vroeg verspreid naar China, waar het in verschillende stromingen is uitgewaaierd. Een ervan werd het chan-boeddhisme. Het woord chan is een verbastering van dhyana, het Sanskriet woord voor ‘meditatie’. Meditatie is dus belangrijk in chan, en zou dat later ook worden in zen.
Japan’s eerste zenmeester Dogen sticht klooster in Uji, ‘chan’ wordt ‘zen’
In de 13e eeuw reisde de Japanse monnik met de naam Eihei Dogen naar China om daar het boeddhisme te bestuderen. Hij kreeg er verlichte inzichten bij een Chinese chan-meester. Dogen keerde terug naar Japan en werkte daar de inzichten van het chan-boeddhisme uit. Hij stichtte een eerste zenklooster in Uji, een plaatsje vlak bij Kioto, en schreef er verschillende verhandelingen over de praktijk van zen. Dat klooster is nog steeds de moeite waard om te bezoeken. Voor Japanners is het woord ‘chan’ lastig uit te spreken. Al snel werd het tot ‘zen’ verhaspeld.
Zenfilosofie in een notendop
Zen legt minder nadruk op het bestuderen van boeddhistische geschriften en richt zich vooral op zazen, het ‘gewoon zitten in meditatie’. Niet een meditatie waarin je in een soort sluimer wegdommelt, maar een staat van zijn waarin je wat in jou leeft in balans brengt met wat buiten je is. Daarbij staat het streven naar eigen ‘verlichting’ wat meer op de achtergrond te staan. Het gaat er bij zen om het huidige moment in al zijn facetten te omarmen, met alles erop en eraan – en met een bewustzijn dat in harmonie is met de kosmos en het universum. Dat is zen. Is dat alles? Ja, maar tegelijkertijd is zen een beoefening die voortgaat tot aan het einde van het leven.
Meer weten?
In deze blog heb ik iets over de achtergronden van zen geschreven en heb je een idee gekregen van de mooiste plekken in Japan om ‘zen’ zelf te ervaren. Fascineert Japanse spiritualiteit je, dan is mijn groepsreis naar Japan misschien wel iets voor je. Tijdens die reis bezoeken we niet alleen Uji en Eihei-ji, maar ook andere plaatsen die met zen verbonden zijn. Tijdens de reis is er gelegenheid voor meditatie, een kennismaking ermee of een verdieping ervan.
Eerst meer lezen over de oorsprong van het boeddhisme en het leven van de Boeddha? Een goede keuze is dan het E-book ‘Lopen in het voetspoor van de Boeddha’, een inleiding in het boeddhisme. Dit boek heb ik geschreven na mijn voettocht van duizend kilometer door India en Nepal langs de belangrijkste pelgrimsplaatsen van het boeddhisme. Het is ook als Engelstalig E-book te verkrijgen onder de titel ‘Go without Fear’. De fraaie papieren versie is helaas uitverkocht, maar nog wel antiquarisch te krijgen. Eerst een voorproefje? Je kunt de eerste hoofdstukken van het boek gratis downloaden met deze link.
Geschreven door: Maarten Olthof
Maarten Olthof is gastdocent bij Nederlof Centrum voor de opleiding Meditatieleraar.
Verdieping in Zenboeddhisme
Korte mindfulness oefeningen: Een nieuwe benadering voor pijnvermindering in klinieken
